Baro buhlaripe ano socialune rafia thay pakyavipe sah vakti si ano bayaripe biverifikipaske informacie e buderi qhamyengo ano akala socialune rafina, bayarde dezinformipe thay qhalalo informipe ani Kosova.

Gendo e manushengo ani Kosova kay vakerna kay pakyana ano odova so dikhena thay drabarena ano socialune rafina numa dengya baro sigipe e qhelaleinformipeske. Akava shay te ovel may qhelale ini may buderi, te sine kay Artificialuni Intelejenca sherdela te vastingyol thay te kerel hovavne informacie. Ano akala situacie si may phare vash o vakti e alosaripyengo thay krizengo.

Deputeta e Kosovake Demokratikune Phanglipeske partiaki, Doarsa Kica-Xhelili, jeni e Komiteteski vash Publikuni Administriacia, Lokaluno Raipe, medie thay ruraluno evolviripe dengya nota kay e na shukarni Kosovaki demokracia kerla than baro ano dezinformipe thay qhelaloinformipe.

“Akana ko thay sar si qaquno azutinela o dezinformipe thay qhelaloinformipe si patre te vakera, numay shay te vakera e siguripea si kay ano momenti kana o akterya kola silen yekh jandipe vash keripe e yekhe amalipeske nerativako, vastinena akava than publikuno kay e narativa te uvel ulavipeski, polaripeski koya telarela thay deminizinela sakova segmenti amalipesko kova sile direktuno impakti ani demokracia, sar ani parlamentaruni praktika, hakipesko sistemi, medie, sar kay civilyuno maipe”, vakerla e LDK-eski deputeta.

Prekal olaate, ano momenti kana sah akala atakingyona, kana odola nane ano pherdo lekanipe yekhe interpretipea, odoya ver kergyola yekh naracia, odoleske “si amen jandipe thay zoralipe te kera yekh naracia thay naturaluno o sah amalipe perela ani akaya naracia”.

Kica-Xhelili vakerla kay ayekha ani yekh demokracia koya nane shukar kerela trampilina vash daravipe kotar yekh naracia ano pakyavipe hor e publikako ani odoya naracia.

Oy dela nota kay ani epoka e socialune platformaki si bishayuno te kontrolingyol sah.

“Amen jana o institucialuno niveli sile obligacia, numay akana o institucialuno niveli alo ano thavd kay ka ovel na boka te keren numay narativa korkore numay socialune platforme kerde kay te ovel but phare te kontrolinen sah”, vakergya deputeta.

“Si amen qhelalo avrirenduno truyalipe odoleske akana informacia na kontrolingyola, but lokhe sine may angle kana sine numay standardyune medie, kana sine yekh fakt-checking, kana shay ovela sine e lokhipa na numayy manglardo sah vakti lokho, numay adive arakha amen e dezinformacia ano sah platforme odoleske kay e buhli publika akana alosarela o socialune rafina te len o informacie sar shukarne”, vakergya Kica-Xhelili, koya pe 13 yuni lela kotor ani Konferencia Integriteti e Informaciako, DISICON, organizimo kotar o Nacionaluno Demokratikuno Instituti – NDI.

Deputeta e LDK-eski lepargya ini ovipe e  AlbKings, platformko ano Telegram, koya kerela sine dezinformacie thay koshipya ko juvla.

“Pakyava kana siyam numay ko koshipe upral o vakeripya ani polyuni baza, nane but vakti kana arestisale phanglile yekh kotar o menajmenti e AlbKings, kova sinele yekh platforma ano Telegram, koya koshela sine e juvlen ano baro vakti ani Kosova kova vakerla sine garavdo e koshiba, ingarela sine ano bulizmo qhivela sine konsideripe ini te keren korkore mudaripe”, vakergya Kica-Xhelili.

Juvla mamuy o dezinformipe

Numay deputeta e Kosovake Demokratikune Partiaki, Blerta Deliu-Kodra vakergya kay o juvla si cako informaciyengo qhelale thay hovavde nevipyengo. Prekal olate sebepi dezinformaciako si phare kay o juvla te keren yekh piri naracia.

“Siyam atakime sar juvla ani politika kotar yekh doshali informacia, kotar hovavne nevipya, ini korkore sar juvli ani politika but ver sinum shundi mande sar atakimi kotar hovavde informacie, kotar bange informacie, kola sine phare te kergyon yekh naracia thay avazo vash yekh transparenca thay deyipelafesko, numay ini vash oriontipe manglarde informaciyako, odoleske vakarava kay si but manglardo kay vakergya e PDK-eski deputeta.

Oy ini dengya nota vash ovipe AlbKings, mothavela kay astaripe e naqaqune informaciyengo nane numay o juvla ani politika.

“Lepardilo o agoripe e grupako Albkings, kova may buderi bayargya o mangipe kay te dikha adive kotor e naqaqune informaciyengo nane numay o juvla ani politika, adive si ini juvla thay qhaya kola jivdinena ani Kosova thay kola si daravne sakova dive kotar hovavde informacie, kola qalavna phare olengo integriteti”, vakerla e Deliu Kodra.

Efektia e Artificialune Intelijencako

Ano maripe mamuy dezinformipe ano palune duy trin bersh sherdingya o vastipe ini e Artificialune Intelijencako. Prekal  o integripe e Artificialune Intelijencako akana saj te ovel ini monitoripe e nevipyengo.

Ayekha kay Artificialune Intelijencako sherdingya te vastingyol ini vash dezinformacie. “Deepfakes”

Shay te kerel kopia avazo thay mimika yekhe peroneski. Kotar akaya tehnologia vastinela rekordipe yaverune avazesko kay te vakerel yaver sheya kay odova persona nashti vakerdo niyekh ver. kotar buderi oleske video, numay kotar yekhuni fotografia oleski.

Buderi kotar video “Deepfake” dikhlona najukerde thay shay dikhona lokhe, numay but ver akala video shay dikhlola ini sar qaqune.

Ksenia Iliuk ulavgya poro jandipe ano vastipe e Artificialune Intelijencako ano maripe e dezinformaciako.

Illiuk kotar e monitoripaski kompania “LetsData” kotar e Ukraina, monitoringya o medie thay socialune rafina ano buderi 50 thema. Oy ano agor kergya ano alosaripya adikerde ani Polska thay Slovakia vash te identifikinel naracie e dezinformaciako.

“Buderi organizacie ano avdivuno dive vastinena o sheya monitoripaske e brendesko. Akala si sheya fantastikune. Shay te qhiva 15 lafya sherune sar so si o nav e kompaniyako thay shefesko. Ayekha shay te jana operacie e informaciako”, vakerla e Illiuk.

Oy dengyanota kay e “Deepfakes” nane qhalalipe may baro e vastipesko e Artificialune Intelijencako.

“‘Deepfakes’ nane may baro problem kana kergyola lafi vash vastipe e Artificialune Intelijencako, amen akana dikha modelia e qhibyake kolencar shay te kera but qhamya ano internet”, vakerla e Iliuk.

Prekal olate akana shay kergyola ini yekh identiteti ano socialune rafina.

“Shay kergyola identiteti yekhe sikavnesko ani Kosova sar ovipe, sar pakyavipe kay NATO si akate kay te kere sarinen homoseksualia. On shay te ovel olen argumentia thay shay len kan so respondinena thay shay te pheren lengi godi yekhe argumentea shukarno”, vakerla e Iliuk kotar e Ukraina.

Lena Zhvoglod, Phiravni e organizaciaki “Honest People” kotar e Bjellorusia, jivdinela ano ekzilo ani Poloni sar sebepi e rejimesko e Bjelorusiake presidentesko Alexander Lukashenko.

Organicia formiringya anglo presidencialune alosaripya pe 2020  bersh, kola triunfingya o Lukashenko. But avrune raipya dende nota sar manipulaciake alosaripya e resipea kay o Lukashenko te phiravel sine o raipe, kote sine alo anglo vuderi desar 25 bersh.

Zhvoglod dela nota kay dezinformacie may buderi vastingyona kotar autoritarune rejimya sara no olako them, Bjelorusia.

“Sa biumlavde medie thay avrune qhamya interneteskesine blokirime ani Bjelorusia. Akcesi ani yekh informacia biumlavdi rodela VPN. Si yekhuno ovipe vash te ovel tut akcesi:, vakerla oy.

Bjellorusiake dizune, prekal olate sinela bi shayuno te jiko agor vash o qaqipe. Rejimi e Lukashenkosko blokiringya internet ano dive e alosaripyengo.

“Kergya sar vash te aqhavel e dizunen te janen o qaqipe. On aqhavde internet ano dive alosaripyengo thay palo yekh kurko”, vakerla oy. Prekal sheruni e “Honest People”, autoritarune lideria si ano vastipe e tehnologiako vash dezinformacie thay cenzura.

*Akava artiklo ulo ano rami e online gazetako Reporteri.net, ano rami e proyektesko” Maripe dezinformaciako thay propagandako prekal medialuno eukipe vash o haricune komunitetya ani Kosova”, financirimo prekal o granti e Amerikake Ambasadako ani Prishtina. Proyekti implemetingyola ano partneriteti e mediumea”Fron Online”. Gndipya agoripya thay kokluzie numay rekomandipya mothavde akate si autoreske thay na e mangipea mothavela pratsav e Themeske Departamentoske.