Problemi e angalengo e yaverune struyengo e yaverune kulturengo ani Kosova nane dosh institucialuno numay si may buderi si bangipe e kolektivune malipesko.

Shungum sine yekh lafikeripe yekhe romane reprezentesko ano yekh diskuipasko vakeripe ani Nacionaluni Biblioteka, vakerindoy kay olesko komuniteti thay ov korkore shunena peste sar nomaduni grupacia, bizo poro kher. Ano yaver vakeripya, ano poetikune rakya shungyum poezie ji kana drabargyona sine pe romani qhib, dikhlum sine reprezentia ano organizacie thay institucie.

Odova so na shungum sine ji avdive si kay vakergyola sine ano kafenake beshavlina numay grupyune vakeripya bizo obligacia kotar e konstitucia upral yekh poezia, mothavipe, filmi, artisto rom, ashkalia numay egipqani. Kotar akava biyangyola o puqipe: amen sar malipe, amen sar komuniteti, amen sar institucie, fakulteti, skola, BRO, thay yaver, akceptnena e kultura akale komunitetyengi andral amen, si e Kosova qaqek multietnikuno them, ano fakti a sinam amen gatisarne te vakera o qaqipe e Kosovako sar akavutni, ayekha sar e Konstitucia vakerla amenge? Darava kay na.

Ano fakultetia ulavgyona thana garantime vash o studentia e haricune komunitetyengo, ano sombeshipe dikha yekhuno ovipe, numay ini ano yaverune kulturake organizacie kola financingyona kotar e Ministria vash e Kultura dikha sherdipya akavutne vash sah astaripe e sah komunitetyengo kola jivdinena ani Kosova.

Ano yekh artiklo e Fondaciako Konrad Adenauer mashkar o yaver vakergyola ayekha:

“Yekh kotar o argumentia thay konkluzie sherune si ikalipe phanglo e situacia vash hakaya e komunitetyengo ani Kosova sar krisya siton “Perfekti ano lil” numay manglape olenge yekh mekanizmo vash implementipe vash te garantinen realizipe e hakayengo e komunitetyengo.

Problemi si kay akavutne sherdipya, akavutne regulative, fondia kola ulavgyona, si decisime e krisea thay konstitucia thay odova so si mahatno si o fakti kay o problemi e leyipesko angali e yaverune struyengo e kulturako ani Kosova nane dosh e instituciyengo may buderi si dosh kolektivune amalipesko.

Uqharipe e bosh thanengo ano dedikime thana nane alosaripe problemesko thay astaripe e komunitetesko andar o amaro amalipe, odola kola ulavena akala thana akale komunitetesko na siton gatisarne te len angali ideolojia yaverenge. Ano amaro than sito regulimo krisea ovipe e thanesko, ulavipe e thanesko e juvla numay amende ovela o sistemi patriarkaluno upral kustikipe thay yaveruno thana thana si shaipya sporadikune. Yekhuno ovela ini ko haricune komunitetya kola jivdinena ani Kosova, hakya thay jenipe olengo si regulimo e krisea, numay sistemi anglodikhipesko amare amalipesko na sinele shaipe te ulavgyol kotar o pakyavipe thay anglo dikhipe e kustikipesko kustik pali kustik.

Na edukipe, ekonomiaki situacia thay korkore jivdipe e komunitetyengo si yekh zinjiresko phanglipe, yekh koya yaverenda na funksioninela. Na buderi si ovipya kote ano akava zenjiri kerela shaipe ulavipe ani yekh forma numay yaver, drom anglokrisipesko dayekh ver ini maripe e manushengo ano amaro than qhivela te praktikinen.

Ano 2019 yekh qhavoro 9 bershuno rom, kotar e Fushe Kosovaki komuna, sine mudardi ano makabruno ovipe, prekal o raporti e autopsiako sine astarno violenca ini seksualipea.

Censuripe kay na but arakhlova sakote ano drom, ani diz, ani mahala, sakote yaver nane akumulime avdivune diveste, siton matrialia kolalelile kustikipea kotar o vakti may angleder, censuripe adikarno ji akana.

Odoleske odova so phiravgyola te aqhol daravipeske ano amaro than na manglardo phanglola e krisipaske regulativa upral o fenomenia yaver ano akava ovipe e haricune komunitetea. (Na)edukipe amalipesko, na gojalipe kolektivuno, sherdindoy kotar e familia, skola thay jiko may buhle kerela doshalipya lunge vakteske ano jivdipe e individyengo thay yaverune grupaciyengo kola nashti lena peste vash lungo vakti. Fakti kay amen na siyam gatisarne sar amalipe kay te akceptina yavere ano ovipe kay sar ov si ti tentipaske te kera shaipe prekal o mangipe mothavela yekh tendencia negativuni vash te kontrolina yavere.

Ano fakti drabargyam hramipya shukarne sar e kultura thay jivdipe romengo, ashkaliengo thay egipqanyengo si barvalipe e Kosovako thay sar akavutno manglape te dikhlargyol e sama. Numay pakyaha ano akava fakti, ano phiravipe pakyala odova kova hramingya akaya teoria?

Sinam dayekh ver gatisarne te treterina yaverengi kultura sar barvalipe, a sinemen pakiv qaqipea kay o multietniciteti nakhela prekal o parafime dokumentia prekal ofisi?

Leparno proyekti financiringyola kotar o proyekti “Socialuno Hako vash o Roma, Ashkalie thay Egipqanya” kova implementingyola kotar o konsorciumi astarno kotar Terre des hommes Kosova, Avazo e Romengo, Ashkaliyengo thay Egjipqanyengo thay HEKS/EPER.